Co to jest kartografia?
Kartografia to dziedzina nauki zajmująca się teorią map, atlasów i globusów oraz metodami ich sporządzania i wykorzystania. Zajmuje się również działalnością organizacyjną i usługową związaną z opracowywaniem, reprodukcją i rozpowszechnianiem map. Pojęcie kartografii obejmuje także przekazywanie informacji odnoszących się do przestrzeni geograficznej przekazanej w postaci graficznej lub cyfrowej. W Polsce kartografia i geodezja stanowią dyscypliny nauk technicznych.
Pojęcie kartografii wywodzi się od dwóch greckich słów charta – mapa i graphie – rysować. Pierwsze mapy powstały w starożytności wśród cywilizacji Egiptu, Grecji, Bliskiego Wschodu, Rzymu i Chin na potrzeby ekspansji i zwykle przedstawiały tereny ich najbliższego sąsiedztwa. Autorstwo pierwszej mapy świata przypisuje się Anaksymandrowi z Miletu (ok. 610 – 547 p.n.e). W jego wersji Ziemia miała kształt sferyczny, a w jej centrum znajdowało się greckie miasto Delfy. Już w starożytności na podstawie obliczeń matematycznych udowodniono kulistość Ziemi. Eratostenes z Cyreny jako pierwszy obliczył obwód i promień naszej planety mierząc odległość między dwoma miastami (prawdopodobnie w krokach wielbłądów) i kąt padania promieni słonecznych w Siene. Jego obliczenia niewiele różnią się od współczesnych.
Średniowieczne mapy w większości były symboliczną reprezentacją świata jako dysku zawierającego jedną masę lądową otoczoną wodą. Jedynym wyjątkiem były tzw. mapy portolanowe, które wyznaczały szlaki handlowe na morzu. Przedstawiały one porty oraz charakterystyczne miejsca na wybrzeżu. Często zawierały też informacje o mieliznach i innych zagrożeniach.
Największy rozwój kartografii przypada jednak na XIX w. i wiąże się z dużym rozwojem technik i przyrządów pomiarowych. Zaczęto wtedy stosować projekcję perspektywiczną i z większą dokładnością oddawać na mapach kształty oraz granice co doprowadziło do coraz większej specjalizacji map i ich podziału ze względu na zastosowanie. Odwzorowanie trójwymiarowej przestrzeni na płaszczyźnie nadal stanowi duże wyzwanie i nigdy nie jest w 100% wierne, dlatego też ważne jest dobranie odpowiedniego rodzaju mapy do potrzeby.
Działy kartografii
Wyróżnia się dwa podstawowe i mocno ze sobą związane działy – kartografię teoretyczną (kartologię) oraz kartografię praktyczną. Wśród nich wyróżnia się bardziej precyzyjne podziały, np.:
- Kartoznastwo – czyli wiedzę o właściwościach map i ich formułach,
- Redakcję i opracowanie map,
- Kartografię matematyczną – czyli teorię odwzorowań powierzchni Ziemi oraz podstawy matematyczne dokonywania pomiarów na mapach,
- Topografię,
- Kartometrię – czyli zasady i metody pomiarów na mapach,
Wyodrębnia się również działy kartografii tematycznej, do których należy kartografia geologiczna, gospodarcza, gleboznawcza, lub historyczna. Związane są one z geologią i geodezją, zajmująca się przestrzennym rozmieszczeniem obiektów.
Kartografia – rodzaje map i ich podział
Różne rodzaje map sa kategoryzowane do grup i kategorii zależnie od zastosowania. Najczęściej spotykane mapy są dzielone ze względu na treść:
Ogólnogeograficzne:
- Topograficzne, czyli przedstawiające ukształtowanie terenu i wysokość nad poziomem morza. Najczęściej w skali od 1:5000 (szczegółowe) do 1: 200 000.
- Przeglądowe, czyli ukazująca rozległe obszary np. kraje, lub kontynenty. Zwykle występują w skalach mniejszych niż 1:100 000.
- Przeglądowo-topograficzne, czyli przedstawiająca rzeźbę terenu, lub sieć komunikacyjną. Występuje w skali od 1:200 000 do 1:100 000.
Tematyczne:
- Społeczno-gospodarcze gromadzące wiedzę dotyczącą gospodarki i statystyki,
- Przyrodnicze, skupiające się na obszarach zielonych i populacjach zwierząt,
- Inżynieryjne, skupiające w sobie mapy dotyczące górnictwa, ewidencji gruntów, czy mapy lotnicze.
- Polityczno-administracyjne zajmujące się szczegółowym przedstawieniem obszarów np. krajów, miast czy wsi.
Powiązanie między kartografią i geodezją
Kartografia jest ściśle związana z geodezją. Te dwie dziedziny nie mogą istnieć niezależnie od siebie. Geodezja zajmuje się pomiarami wysokościowymi i sytuacyjno-wysokościowymi. Zadaniem kartografii jest interpretacja i przedstawienie tych informacji w formie graficznej.